Yeni hukuki düzenleme ile kadın evlilik öncesi soy ismini tek başına kullanabilir mi?

Soy ismine dair Türk hukuk siteminde geçmiş – şimdi- gelecek düzenlemeler nelerdir? Evlilik sonrasında erkek kadının soy ismini kullanabilir mi ya da eşler ortak bir soy ismi seçebilir mi? Çocuklar annesinin mi yoksa babasının mı soy ismini kullanacak?

Günümüz Türk hukuk sistemine göre evlilik gerçekleştiğinde kadın kocasının mevcut soy ismini alır. Ancak kadın evlilik öncesi sahip olduğu soy ismini de kullanmak ister ise o zaman evlendirme memuruna ya da nüfus idaresine yazılı bir başvuru yaparak kocasının soy isminin önünde kendi soy ismini de kullanmayı talep edebilecektir. Bu düzenleme Türk Medeni Kanunu’nun 187. maddesinde yer almaktadır.

Madde 187- Kadın, evlenmekle kocasının soyadını alır; ancak evlendirme memuruna veya daha sonra nüfus idaresine yapacağı yazılı başvuruyla kocasının soyadı önünde önceki soyadını da kullanabilir. Daha önce iki soyadı kullanan kadın, bu haktan sadece bir soyadı için yararlanabilir.

İlgili kanun maddesi ile birlikte kadının evlenmeden önceki soy ismini tek başına kullanamayacağı öngörülmektedir.

Türkiye'de kadınların kişilik haklarını bizzat ilgilendiren bu hususta birçok defa ilgili kanun maddesine itirazlar edilmiştir. Bu itirazlar doğrultusunda ilk önce 2013 yılında bir düzenleme yoluna gidilmiştir. İlgili değişiklik ile artık kadın kocasının soy ismini kullanmak istemiyor ise kocasına karşı dava açacaktır. Ancak burada kadının dava açmak zorunda bırakılması ve dava esansında birtakım hususları ispat etmek zorunda olması da kadınlar için zorlaştırıcı olmaya devam etmekteydi.

Soy ismini düzenleyen kanun maddesine özellikle kadının evlilik öncesinde kullandığı soyadının da onun bir parçası olduğu ve erkeğin doğum ile kazandığı soy adını ömrü boyunca kullanması mümkün iken kadına bu hakkın tanınmaması eşitliğe aykırı olduğundan itirazlar edilmeye devam edilmiş ve kanun maddesinin iptali talep edilmiştir. Gerçekten de Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin (AİHM) de bu konuya ilişkin “farklı muamele yasağına aykırılık” gerekçesiyle iptal kararları bulunmaktadır. Bunun üzerine Anayasa Mahkemesi de 22.02.2023 tarihinde “kadının kocasının soyadını almasını öngören kanun maddesini”  iptal etmiştir.

Anayasa Mahkemesi iptal kararını verirken özellikle; kadının erkek ile eşit haklara sahip olması gerektiğinden, cinsiyet temelli farklı muamele yapılamayacağından, soy ismi her ne kadar kamu düzenini sağlasa da nüfus kayıtlarında düzen sağlama amacı farklı muameleyi meşru kılamayacağından bahsetmiştir. Aynı zamanda Anayasa Mahkemesi kadının evlendikten sonra kocasının soyadını almasının ailenin “ ortak bir soyadına sahip olması için” tek seçenek olmadığını vurgulamıştır. Adeta Anayasa Mahkemesi bu gerekçesinde “Neden erkek kadının soyadını almıyor?”, “Neden ortak bir soyadı seçilip hem erkek hem kadın kullanmıyor?” demiştir. Anayasa Mahkemesi erkeğin soyadının kullanılmasını “ailenin bütününü bozmamakta” bir yol olarak görmemiştir.

Anayasa Mahkemesi'nin Şubat 2023 tarihinde verdiği bu karar 24 Ocak 2024 Tarihinden itibaren geçerli olup, bu tarihten sonra evlenen kadın doğum ile kazandığı soy ismini herhangi bir dava açmaksızın kullanmaya devam edebilecektir.

Özellikle belirtmek gerekir ki Anayasa Mahkemesi’nin iptal kararı ile birlikte evlilik birliği içerisinde kadının ve erkeğin ayrı soy isimlerini mi kullanacağı, erkeğin kadının soy ismini kullanıp kullanamayacağı ya da ortak bir soy isminin kullanılmasına imkan olup olmadığı halen belirsizdir. Bu hususta kanunu düzenleme halen yapılmamıştır. Ancak Anayasa Mahkemesi üyeleri tarafından;

•Eşlerden birinin soyadının seçilip kullanılabileceği

•Ortak bir soyadı seçilip kullanılabileceği

•Ortak soyadının, eşlerin evlenmeden önceki soyadlarının birleşiminden oluşması gerekebileceği

Gibi öneriler getirilmiştir. Anlaşılacağı üzere “erkeğin de kadının soy adını kullanması” yolu böylece açılmıştır.

Merak edilen diğer konu ise kadın ve erkeğin evlilik içerisindeki ortak çocuklarının soyadının nasıl belirleneceği konusu olmuştur. Bu nokta da kanuni düzenleme gereği “Çocuk, ana ve baba evli ise ailenin soyadını taşır şeklindedir.” O halde getirilecek düzenleme çocuğun da soy ismini belirleyecektir. Aile ortak bir soy ismi seçmiş ise çocuk bu ortak soy ismine sahip olacağı gibi eşler kadının soyadını kullanmayı tercih etmişler ise çocuk annenin soy adını alacaktır.

Belirtmek gerekir ki, Türk Medeni Kanunu’nun 187. Maddesinin iptal edilmesi ile birlikte evlilik içinde kadın ve erkek ayrı soyadlarını kullanabileceğinden müşterek çocuğun soyadının ne olacağı konusunda da bir belirsizlik yaşanacaktır.  AYM’nin söz konusu iptal kararı doğrultusunda kanun koyucu tarafından evlilik içerisinde doğan çocuğun soyadının ne olacağı hususunda da yeni bir kanun düzenlemesi yapılması gerekmektedir.